مقدمه

خطبه ي غدير يكي از معتبرترين و پرمحتواترين منابع اصيل اسلامي است كه مباني اصيل اعتقادي را به صورت يك دوره ي فشرده مطرح مي نمايد؛ اصول خداشناسي و توحيد، نبوت، امامت و حتي مباحث معاد و زندگي اخروي. در واقع اين خطبه خود درسنامه ي كاملي از همه ي اعتقادات اسلامي است كه به صورت مستدل و موثق از زبان پيامبر اسلام (ص) براي هميشه ي تاريخ بيان گرديده است. در سلسله ي مقالاتي مي كوشيم برخي از نكات اعتقادي را در ابعاد گوناگون همچون نمي از اقيانوس معارف الهي ارزاني شما دوستان عزيز نماييم. باشد كه به فضل عيد بزرگ اسلام از پيروان واقعي اميرالمؤمنين علي (ع) باشيم. إن شاءالله

توحيد و خداشناسي در خطبه ي غدير:

شايد اغراق نباشد اگر بگوييم كه پيامبر اكرم (ص) در اين خطبه به عالي ترين مضامين خداشناسي و توحيد اشاره نموده است؛ مفاهيم بلندي كه حتي امروز نيز بندرت با همه ي رشد در كسب كمالات و معارف از درك صحيح و عميق آنها قاصر است. بيان صفات و اعماء الهي در نهايت شگفتي و زيبايي هنري است كه به خوبي در تابلوي غدير خود را نشان مي دهد.

اميدواري به رحمت او و خوف از گناهان و عقوبت آن ها. هرگاه انسان در تعادل ميان اميدواري و هراسان بودن باشد جا پاي قدمهاي نبي خود گذارده و مي تواند ضامني براي عملكرد خود داشته باشد و اما اگر از هر طرف پايش لغزيد و خوفش زياد شد بدون اميدواري به فضل و احسان پروردگار، در آن صورت يأس و نوميدي جاي خود را به اميدواري مي دهد و بر اساس آموزه هاي قرآني يأس از رحمت خداوند از كارهاي شيطان است

 خدايي كه تنها او شايسته ي ستايش است، پروردگاري كه در عظمت يكتا و در وحدانيّت بي همتاست، سلطنت او با عظمت و در اداره ي امور خلايق مقتدر و به همه ي مخلوقات دانا و در همه جا حاضر و ناظر و قدرت او بر همه موجودات غالب است؛ الحمدالله الذي علا في توحّده و دني في تفرّده و جلّ في سلطانه و عظم في اركانه و احاط بكل شيء علماً و هو في مكانه و قهر جميع الخلق بقدرته و برهانه. شايد بتوان گفت مجموعه صفاتي كه رسول اكرم (ص) از خداوند متعال در اين خطبه ي شريف به بيان آنها مي پردازند، آينه ي صاف و روشني از پروردگار به دست مي دهد كه بنده بداند با چه خدايي روبه رو است! خدايي كه در مواجه با او همچون بني رحمت بايد گفت كه با علاقه بندگي و اطاعت او را مي نماييم و از عذاب او مي ترسيم. زيرا او خدايي است كه از عذاب او هيچ كس ايمني ندارد و جور و ستم بر هيچ كس نخواهد فرمود: رغبه في طاعته و خوفاً من عقوبته لأنّه الله الذي لايؤمن مكره و لايخاف جوره.

دو اكسير متناقض!

به راستي ترس و اميد، بيم و آرزو دو كفه ي ترازوي وجود ما هستند. همان قدر كه مطمئنيم خداوند به بندگان خود جور و ستم روا نمي دارد بايد بدانيم كه از عذاب گناهانمان ايمني نخواهيم داشت و همان قدر كه از عذاب او هراسانيم به رحمت و لطف بي منتهاي كرمش اميدواريم! خوف و رجا دو اكسير متناقضي كه وجودمان را طلا مي كند. اميدواري به رحمت او و خوف از گناهان و عقوبت آن ها. هرگاه انسان در تعادل ميان اميدواري و هراسان بودن باشد جا پاي قدمهاي نبي خود گذارده و مي تواند ضامني براي عملكرد خود داشته باشد و اما اگر از هر طرف پايش لغزيد و خوفش زياد شد بدون اميدواري به فضل و احسان پروردگار، در آن صورت يأس و نوميدي جاي خود را به اميدواري مي دهد و بر اساس آموزه هاي قرآني يأس از رحمت خداوند از كارهاي شيطان است و "ولا تيئسوا من الرّوح الله." و اگر از آن طرف ديگر، آن قدر آدمي به رحمت خدا اميد بست كه نافرماني هايش در محضر الهي را فراموش كرد، فراموش كرد حريم الهي را شكسته و در محضر كسي گناه كرده است كه بزرگوار و با كرامت است اما منتقم و خيرالماكرين! در اين صورت غرور و تكبر شيطاني آدمي را فرا گرفته است و او را از مسير مستقيم و صراط واقعي دور مي سازد.

خوف و رجا، هر دو به جا!

بر اين اساس آموزه ي قرآني و الهي آن است كه انسان بكوشد در عين خائف و هراسان بودن از هيبت الهي، به او اميدوار باشد و رحمت و فضل او را دست كم نگيرد!

و چه كسي است كه نداند رسول مهرباني همان كسي است كه خداوند او را به اسرار توحيد و خداشناسي از جمله، راهنمايي و هدايت فرموده است! پس اگر بگوييم خطبه ي غدير در ابتدا توحيد و خداشناسي را مي آموزد بي راه نرفته ايم!

خطبه ي غدير به خوبي اين مطلب را توضيح مي دهد: كريم حليم دو اناه، قد وسع كلّ شيء رحمته و منّ عليهم بنعمه، لايعجّل بانتقامه و لايبادر إليهم بما استحقّوا من عذابه .... و أشهد أنّه الذي تواضع كلّ شيء لقدرته و خضع كلّ شيء لهيبته ... قاصم كلّ جبّار عنيد و مهلك كلّ شيطان قريد؛ بخشنده و بردبار و غفور است، رحمت او همه چيز را فرا گرفته و بندگان را به آفرينش نعمتها منّت نهاده است. به انتقام متمرّدين شتاب نمي فرمايد و گنه كاران و ستمكاران را به زودي به عقوبت نمي گيرد و ... شهادت مي دهم كه هر موجودي در پيشگاه باعظمت او متواضع و فروتن است و هر چيزي در برابر هيبت و قدرتش حقير و ناچيز است ... او قهّاري است كه هر طاغي سركش را از پاي در مي آورد و هر شيطان متمرّد را هلاك مي گرداند.

وصف او را كس نتواند!

نبي رحمت و مهرباني در آغاز خطبه ي غدير در بياناتي مفصّل به بيان صفات و اسماء الهي پرداختند و مهمترين كليد طلايي را بدست ما دادند: رمز خوف و رجاء و البته خود پيامبر عظيم الشأن اظهار فرمودند كه كسي نمي تواند او را وصف نمايد و به اسرار آفرينش او از پنهان و آشكارا راه يابد مگر آنكه خود پروردگار، او را راهنمايي فرمايد: لايلحق احد وصفه من معانيه و لايجد احد كيف هو من سر و علانيه إلا بما دلّ عزّوجلّ علي نفسه. و چه كسي است كه نداند رسول مهرباني همان كسي است كه خداوند او را به اسرار توحيد و خداشناسي از جمله، راهنمايي و هدايت فرموده است! پس اگر بگوييم خطبه ي غدير در ابتدا توحيد و خداشناسي را مي آموزد بي راه نرفته ايم!

پايان سخن ...

برخلاف تصور كه تنها خطبه ي غدير به موضوع امامت مي پردازد بايد دانست كه در اين خطبه نبي گرامي اسلام يك دوره ي كامل از مباني و اصول اعتقادي اسلام از توحيد و نبوت و امامت و حتي معاد بيان مي دارد كه به طور فشرده كليه ي اعتقادات اسلامي را به بهترين وجه و بهترين صورت عرضه نموده است و مسلمان واقعي كسي است كه اعتقادات خود را از پيامبر (ص) دريافت دارد!

ن. رادفر

بخش تاريخ و سيره معصومين تبيان

--------------------------------------------------------------------------------

منابع و مآخذ

1-خطبه غدير- ناشر انتشارات پيام مهدي (عج)- گردآورنده: ركني، قم، 1380

2-مفاتيح الجنان- شيخ عباس قمي.