حديث ثقلين

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در حديثي كه به حديث ثقلين معروف شد، فرمود: « همانا من دو جانشين را در ميان شما مي گذارم: كتاب خدا، ريسمان كشيده شد ما بين آسمان و زمين يا ما بين آسمان تا زمين، و عترتم اهل بيتم، و همانا اين دو از يكديگر جدا نمي شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند». (1)

نكنه مهم و اساسي سخن پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در اين حديث اين است كه حضرت فرمود:« كتاب و عترت تا قيامت از يكديگر جدا نمي شوند»؛ بنا بر اين گفتار اگر زماني عدلِ كتاب كه همان عترت است، در روي زمين نباشد؛ يعني اين دو از يكديگر جدا شده اند كه اين، با ظاهر حديث مخالف است.

ابن حجر مكي مي نويسد: « در احاديثي كه سفارش به اهل بيت شده، به اين نكته اشاره دارد كه تا روز قيامت زمين خالي از اهل بيتي كه اهليت هدايت دارند نخواهد بود، همان گونه كه كتاب عزيز چنين است و از اين رو اهل بيت امان براي اهل زمين معرفي شده اند. همچنين در روايات آمده است: " در هر قوم و دسته اي عدولي از اهل بيت من است"».(2)

حافظ سمهودي نيز نوشته است: «از اين حديث(ثقلين) استفاده مي شود كه هر زمان بايد فردي از اهل بيت كه سزاوار تمسك به اوست تا روز قيامت موجود باشد، تا امر به تمسكي كه در روايت به آن ها شده معنا پيدا كند، همانگونه كه كتاب عزيز چنين است؛و لذا اهل‌بيت امان اهل زمين معرفي شده اند كه هرگاه از روي زمين بروند، زمين نيز نابود خواهد شد.»(3)

نكنه مهم و اساسي سخن پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در اين حديث اين است كه حضرت فرمود:« كتاب و عترت تا قيامت از يكديگر جدا نمي شوند»؛ بنا بر اين گفتار اگر زماني عدلِ كتاب كه همان عترت است، در روي زمين نباشد؛ يعني اين دو از يكديگر جدا شده اند كه اين، با ظاهر حديث مخالف است

علامه مناوي نيز در شرح جامع الصغير سيوطي به همين معنا اشاره كرده است.(4) بنابراين از حديث ثقلين كه مورد اتفاق بين شيعه و سني بوده و از احاديث متواتر به شمار مي رود، مي توان به خوبي استفاده كرد كه در هر زمان، امام معصومي از عترت پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت معصوم او بايد موجود باشد؛ امامي كه اهليت براي اقتدا و تمسك را داشته باشد؛ كسي كه خود به هدايت مطلق رسيده و از ضلالت به دور است؛ بنابراين مي تواند ديگران را نيز به هدايت مطلق رسانده و از مطلق ضلالت و گمراهي دور كند. چنين شخصي در اين زمان غير از حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، فرد ديگري نيست.

حديث امان

مطابق روايات فريقين، اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله به عنوان امان اهل زمين معرفي شده اند. ابن حجر از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل كرده كه حضرت فرمود: « اهل بيت من امان براي اهل زمين هستند؛ پس هرگاه اهل بيتم هلاك شوند، اهل زمين را آنچه خداوند وعده داده، خواهد رسيد».(5)

سمهودي نيز بعد از نقل اين حديث، مي نويسد: « محتمل است كه مراد از اهل بيتي كه امان امت هستند، همان علماي از آن ها باشند كه مردم را هدايت مي نمايند؛ آن گونه كه مردم به ستارگان هدايت مي يابند».(6)

اين حديث به خوبي بر اين نكته دلالت دارد كه بايستي در هر زمان فردي از اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام كه اهليت براي تمسك دارد، وجود داشته باشد كه او غير از معصوم نيست و نمي تواند باشد. در اين زمان نيز غير از امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف كس ديگري نيست؛ پس بايد موجود باشد، و گر نه زمين و آنچه در آن است، نابود خواهد شد.

حديث سفينه

بنا بر روايات فريقين، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله از اهل بيت خود، به كشتي نوح عليه السلام تعبير كرده است. ابن حجر مكي از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل كرده كه حضرت فرمود: « همانا مثل اهل بيتم، همانند كشتي نوح است؛ هر كس بر آن سوار شود، نجات يافته است».(7)

با تأمل در اين اين حديث كه به طرق مختلف و تعبيرات گوناگوني از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده است، به خوبي مي تواند دريافت كه لازم است در هر زماني تا روز قيامت، امام معصومي از اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام وجود داشته باشد تا براي امت اسلامي امكان داشته باشد كه با سوار شدن بر كشتي نجات او، از غرق شدن در منجلاب فساد و تباهي نجات يافته و به ساحل نجات و بهشت رضوان رهنمون شوند.

حديث عدم خلو زمان از امام قرشي

علماي اهل سنت همچون بخاري، مسلم و ديگران به سندهاي خود از رسول خدا صلي الله عليه و آله چنين نقل كرده اند كه حضرت فرمود: « اين امر خلافت در قريش ثابت است، مادامي كه دو نفر از مردم باقي باشد».(8)

اين حديث رسول خدا صلي الله عليه و آله از واقعيتي خارجي خبر مي دهد كه واجب است تحقق يابد و وظيفه مسلمين است كه خلافت رسول خدا صلي الله عليه و آله را در هر زمان به دست يك نفر شايسته از قريش قرار دهند. مقصود از عبارت «اين مر خلافت (هذا الامر)»، همان امري است كه در آيه «اولي الامر» به آن اشاره شده است: « اطِيعُوا اللَّهَ وَ اطِيعُوا الرَّسُولَ وَ اولِي الامْرِ مِنْكُمْ», « اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولو الأمر [اوصياي پيامبر] را».(9) فخر رازي و بسياري ديگر از مفسران مقصود از (اولي الامر) را در اين آيه، معصومين عليهم السلام دانسته اند.(10)

بنابراين بايد در هر زمان و تا مادامي كه عمر دنيا به سر نيامده و از مردم روي زمين، حتي دو نفر باقي مانده است، امام معصومي از قريش باشد كه اكنون غير از حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف فرد ديگري نيست.

ابن حجر عسقلاني در اين زمينه مي نويسد:  نماز خواندن عيسي پشت سر مردي از اين امت در آخرالزمان و نزديك به برپايي قيامت، دلالت صحيح بر اين قول دارد كه زمين هيچ گاه از حجتي كه قائم باللَّه است، خالي نخواهد بود

بنابراين مي توان گفت مقصود از (الامر) در روايت و آيه، امر زعامت، ولايت و رهبري ظاهري و باطني و نيز هدايت مطلق مردم به حق و حقيقت است؛ شخصي كه به تمام معنا داراي صفات و خصوصيات پيامبر است تا بتواند امر خلافت و جانشيني او را در تمام شؤونات به جز وحي ادامه دهد. چنين شخصي در هر زمان بايد موجود باشد و اكنون نيز كسي جز حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف نيست.

ابن حجر عسقلاني در اين زمينه مي نويسد: « نماز خواندن عيسي پشت سر مردي از اين امت در آخرالزمان و نزديك به برپايي قيامت، دلالت صحيح بر اين قول دارد كه زمين هيچ گاه از حجتي كه قائم باللَّه است، خالي نخواهد بود».(11)

احاديث دوازده خليفه

از جمله احاديث متواتر و صحيح نزد شيعه و اهل سنت، احاديث دوازده خليفه است؛ رواياتي كه پيامبر صلي الله عليه و آله امامان و جانشينان پس از خود را دوازده نفر تعيين كرده است.

جابر بن سمره از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل كرده كه حضرت فرمود: « دائماً اسلام عزيز است تا اينكه دوازده خليفه بر آن ها حاكم گردد. آن گاه كلمه اي گفت كه من آن را نفهميدم. به پدرم گفتم: پيامبر چه فرمود؟ پدرم گفت: فرمود همه آن ها از قريشند».(12)

اين حديث كه با مضامين مختلفي به صورت متواتر نقل شده است، بر امامت، خلافت و حكومت ائمه اطهار عليهم السلام دلالت دارد و اكنون نيز امامت، خلافت و حكومت امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف را اثبات مي كند؛ زيرا در بسياري از روايات كلمه «بعدي» به كار رفته است كه ظهور در اتصال و پياپي آمدن دوازده امام بلافاصله بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله دارد.

همچنين مطابق حديث صحيح مسلم و ديگران(13)، اين دوازده نفر كساني هستند كه قيام و قوام دين به آن ها بستگي دارد و اسلام نيز به وجود آن ها عزيز است. حال اگر دين پابرجا و عزيز است، به وجود اين دوازده امام است كه يكي از آن ها باقي مانده و حافظ دين و شريعت مي باشد.(14)

پي نوشت:

1. مسند احمد، ج 5، ص 181.

2. ابن حجر هيثمي، صواعق المحرقه، ص 90.

3. سمهودي، جواهر العقدين.

4. عبدالروؤف المناوي، فيض القدير، ج 3، ص 15.

5. صواعق المحرقه، ص 150.

6. علوي، رشفة الصادي، ص 78.

7. صواعق المحرقه، ص 234.

8. صحيح مسلم، ج 3، ص 1452؛ مسند احمد، ج 2، ص 29

9. نساء: 59.

10. تفسير فخر رازي، ج 10، ص 144؛ تفسير الميزان، ج 4، ص 401-387.

11. فتح الباري، ج 6، ص 385.

12. صحيح مسلم، ج 6، ص 3.

13. همان.

14. ر.ك: رضواني، موعود شناسي و پاسخ به شبهات، ص 251 ـ 238.

زهرا رضائيان

بخش مهدويت تبيان